Arde a serra e nós ardemos con ela

Nestes días sufrimos, unha vez máis, os incendios en corpo propio, aínda que nesta ocasión non foi un incendio dunha parte dos nosos montes, como acontece en moitas ocasións, desta volta ardeu toda a Serra de Santa Eufemia, a serra que me viu nacer, e á que estou vencellado dun xeito intrínseco.

Para nós, para a veciñanza de Ludeiros, Cimadevila, Compostela, Aceredo, Manín e A Madalena, non é un incendio do monte, o monte forma parte da casa e da vida, da memoria e do noso orgullo.

Nestes días, meus pais dicían que eles non recordaban un incendio de semellante magnitude, e levan razón, nas últimas décadas non tiñamos sufrido un lume tan devastador. Mais eu si, eu vivín outro incendio da serra toda, coma o de agora, cando tería seis ou sete anos (meus pais daquela estaban na emigración), e foi unha auténtica traxedia. Recordo ás miñas avoas chorando, á xente berrando; xuntándose todo o lugar para ir apagar o lume e evitar que baixase ás aldeas. Daquela, coma agora, a magnitude do lume era aterradora, a serra tiña bastantes piñeiros e as labaradas erguíanse a metros do chan. Todos os veciños participaban na tarefa de apagar o lume, con xestas, con ramalleiras, co que se podía, agás os nenos e os vellos. Daquela aínda había bastante xente nas aldeas, e cando se producía un acontecemento que atinxía a todos, xuntábase o lugar para dispor o traballo. Naquela ocasión tamén acudiron, como era de costume, os veciños das outras aldeas da parroquia de Manín para combater o lume, os montes son comunais, e as tarefas e o reparto do aproveitamento sempre foi compartido e solidario.

Manteño na memoria a novidade que foi para min ver avións que axudaban a apagar o lume, aínda que fose dun xeito breve nun dos días que durou o lune, e nunca esquecerei a desolación que provocaba o sentimento do que se perdía na serra.

Antes todo o faciamos en comunidade, e todos participabamos das tarefas para que fosen máis doadas e produtivas. Agora as aldeas agonizan, fica pouca xente nelas, e a maioría envellecida só pode ollar con impotencia como corre o lume, coma se lle subira polos pés, e lamentarse, unha vez máis, pola parte da casa que arde.

Para nós a serra non é serra, é sinónimo de vida, de supervivencia, de liberdade, de subsistencia. A serra complementaba as pobres economías labregas, achegaba estrume, leña, pedra, e era parte do alimento do gando, das veceiras de cabras e ovellas que houbo en tempos, das vacas e dos nosos cabalos garranos.

A serra é a auga nas casas, e a auga que rega.

A serra supuxo o refuxio de moitos fuxidos da guerra que cruzaban a Portugal,  ou se agochaban nela; de portugueses que viñan para ir a Francia. A serra tamén era o contrabando de subsistencia aos dous lados da raia seca.

A serra non é un espazo sen máis, é un sen fin de sentimentos compartidos, de vivencias irrepetíbels, de historias que se fraguaron nela e con ela, de dor e de ledicia, de contos e tamén de misterios.

A serra é infinda, coma cada recuncho da nosa nomeada terra, cando se pronuncia, non só é Santa Eufemia, é: A Chan do Carballo, Abelizó, O Coto, A Cruz do Coto, Requeixo, O Marco, Os Medornos, Bugalledo, As Carballas, As Mós, O Salgueiro, O Sobreiral, O Zudro, Onde Morreu o Landrún, A Serra Nai, A Cumieira, O Camiño do Carboeiro, O Alto do Guirguillón, As Quenllas de Santa Eufemia, A Portela, Milmanda, O Forcón, A Canda, A Hedreira, O Marquiño, O Outeiro das Masanas, Trala Veiga, As Eiras, Correlo, Freixoso, As Mestas, As Furnias, A Chan do Touro, Cibrán, Os Candeíños, O Castelo das Donas, A Agueira, O Bidueiro, O Val de Aceredo, A Chan de Onás, A Eirosa, e moitos, moitos máis nomes dados a cada recuncho, percorrido e vivido dende tempo inmemorial.

A serra tamén é auga: A Fonte Escura, A Corga Escavada, O Corgo de Chans, A Corga do Lobo, A Corga da Armada, A Corga do Urzal, A Corga do Río Sol, As Pozas dos Murabellos e O Vidueiro, entre outros moitos nacentes e regos, corgas e regatos que peitean a nosa sagrada serra.

E a serra tamén e pedra: O Penedo Torto, Reventafoles, Laspedro, Pedra Longa, A Fonte do Penedo, O Penedo do Letreiro, O Penedo do Cáliz e A Laixa Códega só son algúns dos moitos nomes que ten eses promontorios.

E ata o vento se chama doutro xeito nos recunchos da serra.

Cando arde a serra é coma se ardese unha parte da casa, unha parte de nós, e nós ardemos con ela.

Isto, talvez non o entenda moita xente, mais só quen o vive dende o berce comprende que o monte está vencellado a cada galego, que o levamos no ADN e corre polo noso sangue. Protexer o monte, e mantelo vivo, e manter viva a memoria dos avós, e dos avós dos avós.

Agora o monte pode ser unha rota de fin de semana, un camiño novo por descubrir, unha meta, ou un balcón onde ollar e recrearse co que nos ofrece a vida e a esplendorosa natureza. Fica lonxe, moi lonxe o que supuxo para moitas xeracións que o conservaron e o nomearon, que o acariñaron para sacarlle o mellor que lles podía dar, que se imbricaron ata ser un só corpo, xente-monte.

Hai algo máis de 50 anos a serra fumegaba doutro xeito, daquela aínda se facía carbón das urceiras. Fumegaba, si, mais para sacarlle un froito máis ao que nos ofrecía.

Agora todo está negro, agora o carbón son as cinsas dos nosos piñeiros, das nosas urceiras e dos nosos carballos, dos nosos toxos e das nosas cerdeiras, das nosas xestas e de nosos castiñeiros. Agora estas cinsas de dor afogarán no encoro de Lindoso, empurradas coa auga da choiva polos desurros; arrincándollas á terra para empobrecela ata afogar alá, no fondo, onde se ennegrecen Aceredo, Buscalque, O Bao e A Reloeira, alá, no fondo negro da nosa negrura, para ficarmos espidos, ollando penedos sen terra, sen terra que erga de novo os nosos carballos, os nosos castiñeiros, os nosos piñeiros, que erga o noso orgullo e manteña viva a memoria dos nosos.

Ogallá, máis cedo ca tarde, sexamos capaces de darmos coa fórmula que manteña libres de lumes os nosos montes, para que sexan parte sempiterna da nosa vida, e das vidas que os habiten e fagan seus, respectando o que son, organismos vivos que nos avivan.

Suso Díaz. Poeta.

Nado en Ludeiros, parroquia de Manín (Lobios)