Saen á luz as grandes sombras da sanidade galega: aumentan os tempos de espera e a opacidade nas contratacións

O Consello de Contas insistiu en que en 2022, do mesmo xeito que en 2021, o número de pacientes e as demoras incrementáronse "de forma xeneralizada" no Servizo Galego de Saúde (Sergas) e subliñou a necesidade de pór en marcha un novo sistema de financiamento que permita orzamentos "realistas" con medidas "rigorosas" para o seu cumprimento.

Así se desprende do Informe de Fiscalización do Sergas publicado este luns por Contas, que entre as súas conclusións recolle que tanto en comparativa interanual, excepto en cirurxía, como co ano base 2019 (antes da pandemia), incrementáronse os tempos de demora do Sergas.

Con respecto á situación prepandemia, as demoras son "moito máis elevadas", con aumentos do 37% en cirurxía, do 59% en consultas e do 52% en probas diagnósticas. No informe de Contas relativo a 2021, o incremento dos tempos para cirurxías con respecto a 2019 era do 42% (baixando 5 puntos en 2022), pero o de consultas era do 36% (en 2022 subiu 23 puntos) e o de probas do 41% (incrementándose en 11 puntos).

O Consello de Contas explica que a actividade asistencial viuse afectada de maneira "significativa" polo Covid-19 e, a pesar de que se foi recuperando en 2021 e en 2022, neste último "aínda non se recuperou, nalgúns indicadores, o volume alcanzado en 2019".

En concreto, as altas hospitalarias baixaron en 2022 un 3% en relación a 2019, aínda que subiron un 7% se se compara con 2021. As estancias hospitalarias caeron un 1% respecto da situación prepandemia, pero subiron un 5% entre 2021 e 2022. As primeiras consultas disparáronse un 27% respecto de 2019 e un 28% en comparación con 2021. As urxencias tamén están un 6% e un 22% por encima deses anos. Pola súa banda, en atención primaria o número de consultas volveu superar os 15,1 millóns, cifra similar á de 2021, crecendo un 7,8% desde antes da chegada do Covid-19.

SISTEMA DE FINANCIAMENTO

Contas tamén puxo o foco no financiamento do Sergas, indicando que a asignación que a Comunidade Autónoma destina ao gasto sanitario é "moi superior" ao que establece a través dos seus orzamentos iniciais. En 2022, o financiamento adicional alcanzou os 489 millóns de euros.

Isto mostra, a xuízo do organismo, unha técnica orzamentaria "allea á realidade" e "a necesidade de implantación dun sistema estable de financiamento que posibilitaría a formulación de orzamentos realistas acompañados de medidas rigorosas para o seu cumprimento".

En canto ao financiamento das modificacións de crédito, prodúcense "dous grandes defectos", segundo Contas. Por unha banda, de maneira "reiterada" reflíctese un uso "inadecuado" do programa 'Imprevistos e funcións non clasificadas', transferindo a este programa créditos que posteriormente se distribúen entre outras aplicacións do orzamento de gastos, entre elas as do Sergas.

"O uso inadecuado deste programa permite eludir os límites fixados normativamente para as transferencias de crédito", apuntou Contas, asegurando que estas cantidades se destinan a partidas como os gastos de persoal, a Seguridade Social ou receitas. "Este tipo de gastos recorrentes pódense prever, polo que o seu encaixe como gastos excepcionais e imprevisibles resulta, cando menos, cuestionable", engadiu.

Ademais, Contas tamén observa a utilización de créditos correspondentes a operacións de capital para financiar gastos correntes mediante a figura da transferencia de crédito, "o que de novo reflicte deficiencias estruturais na presupuestación". Entre outros aspectos, o informe indica que de forma "recorrente" o Sergas non recoñece a totalidade do gasto no que incorre, xerando o denominado gasto desprazado. En 2022, rexístranse de exercicios anterior por importe de 67,9 millóns, mentres que deixaron de rexistrarse gastos por importe de 70,8 millóns, polo que o resultado orzamentario está sobrevalorado en 2,9 millóns.

"O Sergas continúa sen implantar un sistema integral de contabilidade, tal e como esixe o Plan Xeral de Contabilidade Pública de Galicia, e non inclúe nas contas rendidas o Balance de situación nin a Conta do resultado económico-patrimonial. A carencia desta información económico-financeira imposibilita o coñecemento da situación patrimonial da entidade", destaca Contas.

GASTO PER CÁPITA

En termos comparativos con outros territorios do Estado, o orzamento sanitario de Galicia sitúase, con 1.705 euros per cápita, en décimo lugar no conxunto das comunidades autónomas. Desde o punto de vista do esforzo financeiro, sitúase ao redor da media do resto de rexións, cun 6,6%. O orzamento do Sergas representa o 97% do orzamento consolidado do exercicio 2022.

En 2022, o gasto orzamentario derivado da prestación de servizos sanitarios con medios alleos foi de 226 millóns de euros, mentres que o gasto real do exercicio, descontando o efecto do gasto desprazado, foi de 225 millóns, sendo o 4,5% do gasto do Sergas, que superou os 5.000 millóns de euros. O gasto farmacéutico, en termos de obrigacións recoñecidas, foi de 1.439 millóns no exercicio 2022, o que supón un incremento do 4% respecto do anterior e un peso no conxunto do gasto do organismo do 30%. 

"O Sergas segue xestionando determinados servizos nos que non se emprega ningunha fórmula contractual, senón que se recorre de forma reiterada ás autorizacións de uso. Esta figura, que ten a súa orixe na lexislación sanitaria, carece de sustento para ser utilizada con esta finalidade e vulnera os principios esenciais da contratación pública (publicidade, concorrencia, transparencia, etc.)", alertou Contas.

"Con carácter recorrente, as consignacións no orzamento son insuficientes xa que o gasto real do Sergas é superior aos créditos iniciais. No exercicio fiscalizado, a desviación do gasto real respecto do crédito inicial foi do 14,7%", engadiu Contas.

RECOMENDACIÓNS

Tras as conclusións, o Informe de Contas propón unha longa lista de recomendacións a levar a cabo, insistindo na necesidade de implantar un sistema integral de contabilidade de acordo coas esixencias do Plan Xeral de Contabilidade Pública de Galicia, co fin de dispor de información adicional á liquidación orzamentaria e presentar as contas anuais de acordo coas esixencias do referido Plan. O Sergas tamén debe reducir ao estritamente necesario as modificacións orzamentarias para "non desvirtuar o seu carácter excepcional".

"A actividade sanitaria prestada con medios alleos debe estar sustentada en todo momento polo procedemento contractual acomodado. O Sergas debe cesar na utilización da figura da autorización de uso como forma contractual e suxeitar ao marco legal os gastos que veñen detectando pola vía do contrato menor", tamén recolle Contas.

Así mesmo, insístese na importancia de promover a transparencia na actuación financeira de entidades dependentes do Sergas, co fin de que a actuación destas sexa sometida a control e supervisión pública.

O "CONSIDERABLE" AUMENTO DE DERIVADOS Á PRIVADA EN OURENSE

O Consello de Contas apuntou a que o "considerable" aumento do número de pacientes cirúrxicos derivados a centros privados na área Sanitaria de Ourente, Verín e O Barco de Valdeorras axudou a unha redución da media de espera, que pasou de 79,7 a 69,6 días en 2022. Así se desprende do Informe de Fiscalización da Asistencia Sanitaria con medios alleos na devandita Área Sanitaria elaborado por Contas, que recolle que o gasto orzamentario para ese ano en asistencia con medios alleos quedou en 17,6 millóns de euros, un 2% menos que en 2021.

Os dous centros hospitalarios situados en Ourense (C.M. A Carmen e Cosaga) concentraron o 88% do gasto, derivándose fundamentalmente pacientes cirúrxicos para aliviar a presión sobre as listas de espera. En 2022 a actividade cirúrxica con medios propios nas tres especialidades para as que se derivan procesos da lista de espera estrutural (cirurxía con ingreso e cirurxía maior ambulatoria) aumentou nun 11% respecto do 2021 en tanto que a derivada aos centros privados aumentaron nun 41%.

En concreto, o número de pacientes que pasaron pola situación de 'derivación a centro concertado' aumentou nun 36% no 2022 respecto do ano anterior, con aumentos en todas as especialidades, pero sendo máis significativas as de oftalmoloxía (sen actividade no 2021) e traumatología (27%). En termos de procesos asistenciais, o seu número foi de 6.572 en 2022, cun incremento do 37%. Ao redor do tres cuartas partes dos procesos e pacientes derivados inicialmente saíron da devandita situación por ser atendida a súa demanda nos centros de referencia.