A Universidade de Santiago contribúe a novos achados arredor das ondas gravitacionais

“Trátase dun fito que marca o comezo dunha nova forma de observación que algúns xa empezan a chamar ‘astronomía de multimensaxeiros’”. Enrique Zas, catedrático de Física Teórica da Universidade de Santiago (USC), valora con estas palabras os últimos resultados presentados este luns sobre a captación por vez primeira de luz e ondas gravitacionais dunha explosión estelar. Investigadores da Facultade de Física da USC e do Instituto Galego de Física de Altas Enerxías (IGFAE) participan nos achados a través do traballo desenvolvido no Observatorio Pierre Auger en Arxentina, un dos tres detectores de neutrinos implicados. Os novos datos publicados son froito “dun xigantesco esforzo conxunto de moitos experimentos, que involucra á astronomía, a astrofísica, a física de partículas e o novo campo de ondas gravitacionais”, informa a USC recollendo as declaracións de Zas.

A captación de luz e ondas gravitacionais é “un acontecemento excepcional nunca xamais rexistrado e que ocorreu a ‘só’ 130 millóns de anos luz, concretamente na galaxia NGC 4993, dez veces máis cerca que as colisións de buratos negros rexistrados ata agora”, aclara o profesor Zas. O conxunto de observacións rexistradas polos distintos detectores implicados son “unha fonte de información única no seu xénero e sen precedentes que permite profundar nestes fenómenos cataclísmicos e por tanto supoñen enormes pasos para a ciencia”. Os últimos datos confirman que “a orixe de, cando menos parte das explosións curtas de raios gamma, débense á colisión de estrelas de neutróns, algo que ata agora era só unha mera hipótese”. 

ANTECEDENTES

“O día 17 de agosto ás 14.40 hora central europea, marcou unha nova etapa para a Física”, rememora o docente da Facultade de Física da USC sobre a orixe dos últimos achados sobre as ondas gravitacionais. Naquela data, os dous brazos de catro quilómetros dos detectores de LIGO en Hanford e Livingston (Estados Unidos) “detectaban unha minúscula e harmoniosa contracción e expansión do espazo debido ao paso dunha onda gravitacional”, sinal que se estendeu ao longo de practicamente dous minutos, “facéndose progresivamente máis agudo ata o momento da colisión”. 

A colisión á que alude o profesor Zas e que se atopa no xerme destas ondas produciríase con toda probabilidade entre dúas estrelas de neutróns “que xiran unha respecto á outra achegándose progresivamente e aumentando a súa velocidade a medida que radian enerxía, ata colisionar”. Estas estrelas teñen unha masa algo maior que a do Sol pero un radio de só 10 quilómetros. A súa densidade é da orde de centos de millóns de toneladas por centímetro cúbico e “na colisión libérase nun tempo moi breve unha gran cantidade de enerxía”, engade Enque Zas. Estes serían fenómenos “moi violentos e complexos, correspondendo a procesos nos que a materia están en situacións límites e descoñécense os detalles”. 

Foi precisamente o grupo de Astrofísica de Partículas do IGFAE, dirixido polo profesor Enrique Zas, o que propuxo na década dos anos 90 utilizar o Observatorio Auger para detectar neutrinos, liña de traballo que coordina o mesmo grupo da USC baixo a responsabilidade de Jaime Álvarez-Muñiz.