Traducen por primeira vez ao galego a Teoría da Relatividade no centenario da súa publicación

A Teoría da Relatividade de Albert Einstein, un documento científico clave que cambiou a historia do século XX, foi editada en lingua galega cando se cumpren cen anos desde a publicación do texto orixinal na primavera de 1917, en concreto co número 38 da colección Sammlung Vieweg. Trátase dunha iniciativa do Consello da Cultura Galega como parte do seu traballo para incrementar a presenza da lingua propia como idioma de divulgación científica, na liña do papel desenvolvido por outras institucións e colectivos como a Xeración Nós ou As Irmandades da Fala.

Jorge Mira e Francisco Díaz-Fierros foron as persoas a cargo desta publicación, na que se inclúen dous estudos nos que sitúan a figura do científico no seu contexto vital e histórico e sobre a influencia e recepción da citada teoría no territorio galego.

O propio Mira destacou o coidadoso e intenso traballo levado a cabo para adaptar fielmente o texto orixinal en alemán, traducido por Patricia Buján Otero, e que á súa vez se inclúe en edición facsimilar coa presente publicación.

O presidente do Consello da Cultura Galega, Ramón Villares, destacou a importancia desta iniciativa para o idioma que, a pesar de que para algúns "parece que é só lingua poética", trátase dunha lingua "completa" e "sostén tamén ao propio Einstein dentro de si mesma".

Á súa vez, a inclusión do orixinal xunto coa tradución en galego permitirá que moitos estudosos, universidades e colectivos científicos coñezan e entren en contacto con este idioma no ámbito internacional a través do traballo de Einstein.

Para Villares, o científico representa unha "icona formidable e extraordinaria" que elevou á "figura máis popular da ciencia do século XX en todo o mundo", cuxa influencia transcende á súa disciplia e foi "fundamental" noutros campos, como a arte e a literatura, mediante a introdución do observador "dentro da realidade observada", en lugar de como un axente externo a ela.

Einstein formaba parte dunha xeración que deu "pasos fundamentais" na ciencia e a cultura do século pasado como "expresión da modernidade" e con traballos importantes previos á Segunda Guerra Mundial, como a 'Psicoanálise' de Freud. Así mesmo, Villares destacou que esta obra representa un exemplo de divulgación científica apta para "profanos", é dicir, cidadáns e persoas non especialistas na materia.

INFLUENCIA EN GALICIA

Francisco Díaz-Fierros, un dos encargados desta publicación, analizou á súa vez a repercusión que tivo esta publicación en Galicia e, en concreto, na colectividade de autores, científicos e intelectuais.

Neste sentido, destacou que esta influencia foi "máis importante do que ao principio se pensaba", dado que o grupo de vangardas estaba "totalmente en conexión" coa cultura e ciencia europeas a través das que Galicia puido coller "o tren da modernidade" nestes campos.

O diario 'El Norte de Galicia', de Lugo, publicaba en 1920 en primeira páxina unha tradución do francés Camille Flammarion sobre 'A doutrina de Newton e as teorías de Einstein', sendo en 1922 cando a súa presenza cobrou unha importancia decisiva tras a confirmación das teorías do científico tras as observacións da eclipse de sol de 1922.

A visita de Einstein a España o ano seguinte, convidado pola Junta para Ampliación de Estudios e o Institut d'Estudis Catalans, tivo un impacto en todos os xornais do Estado, recibido polo Rei de España ou polo entón reitor da Universidade de Madrid, o compostelán Rodríguez Carracido.

Como mostra desa influencia en Galicia, Manuel Antonio, un dos máximos expoñentes das vangardas, deixou un poema autografado que constitúe unha das referencias máis singulares da recepción poética e literaria á Teoría da Relatividade.

"O PERSONAXE DO SÉCULO"

Pola súa banda, Jorge Mira trasladou a súa "emoción" como físico por contar cunha obra deste calibre "en lingua galega", sobre todo ao tratarse do que considera "o personaxe do século" e autor dun dos 'items' fundamentais do século XX.

A partir do traballo 'Sobre a electrodinámica dos corpos en movemento', Einstein desenvolveu a chamada 'teoría da relatividade restrinxida', descubrindo que espazo e tempo non son magnitudes absolutas, senón que o seu valor depende do estado de movemento de quen os mide.

Como detalla Mira, o autor fíxoo reflexionando sobre as diferenzas entre as descricións do mundo feitas por dous observadores que se moven con velocidade rectilínea uniforme un con respecto ao outro.

A finais de 1915, terminou a xeneralización desta descrición "restrinxida" (de aí o nome da teoría) para calquera tipo de situación, no que se coñece como a 'Teoría da Relatividade Xeral', que representa a superación da lei de gravitación universal de Newton.

Todo iso levou a descubrir, segundo detallou Mira, que as partículas subatómicas duran máis a velocidades altas que cando están paradas.

O esforzo didáctico e o feito de que a divulgación científica era 'rara avis' na época, situaron a Einstein como o autor científico "máis importante" da época moderna, aínda que os seus traballos foron "tan revolucionarios" que non alcanzaron a súa "idade de ouro" entre a comunidade ata a morte do propio autor, nos anos 60, cando "todo o corpus de físicos do mundo empeza a traballar en serio" na materia.